Ticaretin küreselleştiği ve ülkelerin tek başlarına ekonomik varlıklarını sürdürmelerinin neredeyse imkânsız olduğu çağımızda ithalat ve ihracat kavramları geçmiş yıllardan daha büyük bir öneme sahip. Günümüz rekabet ortamında gelişmekte olan bir ülkenin küresel krizlerden en az düzeyde etkilenmesinin temel koşulu, rekabet gücü getirecek ve bunu sürdürülebilir kılacak üretim ve ihracat yapısının olmasıdır. Ülke sınırları içerisinde üretilen mal ve hizmetlerin yabancı ülkelere döviz karşılığında satılarak ülke ekonomisinin can damarı niteliğinde olan ihracat, küresel ekonomide rekabet gücünü artıran bir faktör.
Cumhuriyet’in ilan edilmesiyle başlayan süreçte 1923 yılından bu yana dönem dönem düşüş gösteren bir seyir izlese de, ihracat Türkiye ekonomisinin küresel arenada en büyük rekabet gücünü oluşturuyor. Türkiye’nin son 10 yıllık ihracat ve ithalat verilerine bakıldığında en çok ihracat yaptığı ülkenin Almanya; en çok ithalat yaptığı ülkenin ise Çin olduğu görülürken; Türkiye’nin son 10 yıllık ihracat ve ithalat verilerine bakıldığında hem ihracatın hem de ithalatın inişli çıkışlı bir seyir izlediği görülmekte.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 2023 yılının başında olumsuz küresel ekonomik görünüme rağmen Türkiye’nin ihracatını bu yıl sonunda 265 milyar dolara, 2024 yılında ise 285 milyar dolara ulaştırmayı hedeflediklerini belirtmişti. İhracattaki yükselişin olumlu ve önemli bir başarı olduğunu ama Türkiye Yüzyılı vizyonu açısından asla yeterli olmadığını dile getiren Erdoğan, “2028 senesi için de hedefimiz 400 milyar dolar ve üstünü yakalamaktır.” ifadelerini kullanmıştı.
Günümüz rekabet ortamında gelişmekte olan bir ülkenin küresel krizlerden en az düzeyde etkilenmesinin temel koşulu, rekabet gücü getirecek ve bunu sürdürülebilir kılacak üretim ve ihracat yapısının olmasıdır. Ayrıca, dış ticaretin ürün ve ülke bazında çeşitlendirilmesi de ülkelerin dış rekabet gücünün artmasını ve şoklardan en az düzeyde etkilenmesini sağlar. Türkiye için ihracat; ekonomik problemleri aşabilmesi, halkın refah düzeyinin artırılabilmesi, dünya ticaretinde önemli bir noktaya gelebilmesi için vazgeçilmez bir olgu olarak karşımıza çıkıyor.
Dünyanın fabrikası olarak anılan Çin, 2007 yılından beri en çok ihracat yapan ülke. 2021 yılı verilerine göre son 10 yıldır ABD ikinci, Almanya üçüncü ve Japonya dördüncü sıradaki yerlerini muhafaza ediyorlar.
1923 yılında 50.790 dolar değerinde ihracat yapan Türkiye, 2021 yılında 225 milyar dolar ihracat ile en çok ihracat yapan 30. ülke olarak sıralamada yer aldı.
Türkiye 2022 yılında bir kez daha ihracatta rekor seviyeye ulaşarak dış ticaret performansında önemli bir başarı elde etti. Türkiye 2022 yılında önceki yıla göre yüzde 12,8 artışla 254,2 milyar dolar ihracat seviyesine ulaştı ve böylece 2021 yılında olduğu gibi 2022 yılında da ihracat büyümeye güçlü bir şekilde katkı sağlamaya devam etti.
Sektörel olarak 2022 yılında en çok ihracat gerçekleştiren ilk üç sektör 33,5 milyar dolar ile kimyevi maddeler ve mamulleri, 31,0 milyar dolar ile otomotiv ve 21,2 milyar dolar ile hazırgiyim ve konfeksiyon sektörü oldu.
Türkiye’de en çok ihracat yapılan sektörler
Türkiye’nin ihracatı, ülkenin toplam ihracat hacmine katkıda bulunan çeşitli sektörlerle çeşitlendirilmiştir. Türkiye başta otomotiv olmak üzere, kimya, demir çelik sanayi, hazır giyim ve tekstil ürünleri gibi çok sayıda sektörde ihracat yaparak yelpazesini genişletiyor. Otomotiv sanayi ve son yıllarda gelişen savunma sanayi ürünlerinin ihracatı ümit vermekle birlikte, Türkiye’nin yüksek teknoloji ihracatı hala düşük seviyelerde seyrediyor.
1. Türkiye Otomotiv İhracat Verileri: Türkiye, otomobil ve otomotiv parçalarının önemli bir üreticisi ve ihracatçısı. Sektör, iyi gelişmiş bir tedarik zinciri ve kalifiye iş gücü ile destekleniyor. Türkiye’nin otomotiv ihracatı 2022 yılında 30,9 milyar dolar olarak gerçekleşti ve Türkiye otomotiv ihracatının 2022 toplam ihracat içindeki payı %12,2.
2. Türkiye Tekstil, Hazır Giyim ve Konfeksiyon İhracat Verileri: Türkiye pamuk, yün ve sentetik lifler dahil olmak üzere önemli bir tekstil ve giyim ihracatçısı. 2022 yılında Türkiye’nin tekstil ve hammaddeleri ihracatı 10,3 milyar dolar, hazır giyim ve konfeksiyon ihracatı ise 21,2 milyar dolar olarak gerçekleşti.
3. Türkiye Demir ve Çelik İhracat Verileri: Türkiye, çelik çubuklar, saclar ve borular dahil olmak üzere demir ve çelik ürünlerinin önemli bir üreticisi ve ihracatçısı. Türkiye’nin 2022 yılı demir ve demir dışı metaller ihracatı 14,3 milyar dolar oldu ve çelik ürünlerine dair ihracat rakamı ise 21 milyar dolar olarak gerçekleşti.
4. Türkiye Makine İhracat Verileri: Türkiye, endüstriyel makineler, iş makineleri ve tarım makineleri dahil olmak üzere çok çeşitli makineler üretiyor. Türkiye’nin makine ve aksamları ihracatı 2022 yılında 10,3 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu rakam toplam ihracatın %4,1’ine tekamül ediyor.
5. Türkiye Kimyasal Ürünler İhracat Verileri: Türkiye, petrokimyasallar, plastikler ve farmasötikler dahil olmak üzere önemli bir kimyasal üreticisi ve ihracatçısı konumunda ve Türkiye’nin kimya ihracatı 2022’de 11,5 milyar doları buldu.
Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ülkeler
Almanya uzun yıllardır Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ülke
1. Almanya: Almanya, toplam Türk ihracatının yaklaşık %8,3’ünü oluşturan Türkiye’nin en büyük ihracat pazarı konumunda. Almanya’ya yapılan başlıca ihracatlar ise makine, taşıt ve tekstil kategorisi ürünleri.
2. ABD: ABD, Türkiye’nin toplam ihracatının yaklaşık %6,7’sini oluşturan, Türkiye’nin en büyük ikinci ihracat pazarı. ABD’ye yapılan ana ihracat tekstil, demir çelik ürünleri ve makineler.
3. Irak: Irak, Türkiye’nin toplam ihracatının yaklaşık %5,4’ünü oluşturan, Türkiye’nin en büyük üçüncü ihracat pazarı. Irak’a yapılan başlıca ihracat ise tekstil, kimyasallar ve makineler.
4. Birleşik Krallık: Birleşik Krallık, Türkiye’nin toplam ihracatının yaklaşık %5,1’ini oluşturan, Türkiye’nin en büyük dördüncü ihracat pazarı. Bölgeye yapılan başlıca ihracatlar tekstil, taşıtlar ve demir çelik ürünleri.
5. İtalya: İtalya, Türkiye’nin toplam ihracatının yaklaşık %4,9’unu oluşturan dördüncü en büyük ihracat pazarı. İtalya’ya yapılan başlıca ihracat tekstil, makine ve demir çelik ürünleri.
2023 ilk çeyreğinde en çok ihracat yine Almanya’ya yapıldı
Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerinden derlenen bilgilere göre, Türkiye’nin ihracatı, ilk çeyrekte yüzde 2.5 artışla 61.6 milyar dolar oldu. Bu rakam, tüm zamanların en yüksek Ocak-Mart dönemi ihracatı olarak kayıtlara geçti. Türkiye’nin 2023 yılı ilk çeyrekte ülkeler bazında gerçekleştirdiği ihracat 54.3 milyar dolara yükselirken, en fazla dış satımın 4.9 milyar dolarla gerçekleştiği Almanya’yı, 2.97 milyar dolarla ABD, 2.9 milyar dolarla İtalya, 2.76 milyar dolarla Birleşik Krallık, 2.48 milyar dolarla Fransa ve Rusya, 2.43 milyar dolarla İspanya izledi.
Suudi Arabistan, Mali ve Rusya’da dikkati çekici artış
Yılın ilk çeyreğinde 100 milyon dolar ve üzerinde ihracat yapılan 76 ülke arasında en yüksek artış Suudi Arabistan’da kaydedildi. Söz konusu dönemde Suudi Arabistan’a yapılan dış satım %755.1 yükselişle 611.8 milyon dolar oldu.
Suudi Arabistan’ı, %540.9 ile Mali (120.3 milyon dolar) ve %133.4 ile Rusya Federasyonu (2.48 milyar dolar) takip etti. Artış oranı Malta’da %124.1, Kazakistan’da %102.6, İsviçre’de %94.7, Belarus’ta %76.8, Ukrayna’da %49 ve Kırgızistan’da %42.2 oldu.
2023’ün ilk yarısında Yakın ve Orta Doğu’ya ihracat artış gösterdi
2023 yılının Ocak-Haziran arasını kapsayan 6 aylık dönemde Türkiye ihracatı 123,4 milyar dolar olarak gerçekleşti. Bu dönemde, dış ticaret hacmi 308,2 milyar dolar, ihracatın ithalatı karşılama oranı ise %66,7 oldu. İlk 6 ayda en yüksek ihracat rakamı 23,6 milyar dolar ile 2023 yılı Mart ayında, en düşük ihracat ise 18,7 milyar dolar ile 2023 yılı Şubat ayında; en yüksek aylık ithalat 34,3 milyar dolar ile 2023 yılı Mayıs ayında, en düşük ithalat ise 18,7 milyar dolar ile 2023 yılı Nisan ayında gerçekleşti.
Bölgesel bazda Türkiye’nin en büyük ticaret ortağı konumunda bulunan Avrupa Birliği ile ihracat 2023 yılının ilk 6 ayında 52,0 milyar dolar olarak gerçekleşti. AB’nin toplam ihracat içindeki payı ise %42,1 oldu. 2023 yılının ilk 6 ayında en fazla ihracat gerçekleştirilen ikinci bölge olan Yakın ve Orta Doğu’ya gerçekleştirilen ihracat %16,8 pay ile 20,7 milyar dolara ulaştı.
Yüksek Teknolojili Ürünler ihracatı arttı
Türkiye’nin ihracatı teknoloji yoğunluğuna göre incelendiğinde, ilk 6 ayda Yüksek Teknolojili Ürünler ihracatı bir önceki yılın aynı dönemine göre %16,4 artışla ve % 2,9 payla 3,44 milyar dolar olarak gerçekleşti. Orta yüksek teknolojili ürünler ihracatı ise %11,6 artışla ve %37,9 payla 44,24 milyar dolara ulaştı. Orta Düşük Teknolojili Ürünler ihracatı 2022 yılına kıyasla %15,8’lik düşüşle ve %27,5 payla 32,18 milyar dolar oldu. Düşük teknolojili ürünler ihracatı bu dönemde %2,9’luk düşüş ve yüzde 31,6 pay ile 36,96 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın 2028 yılı hedeflerine ilişkin açıklamasında yüksek ve orta-yüksek teknolojili ürün ihracat payının %50’ye çıkarılması öngörülüyor. Bunda serbest bölge sayısının 25’e çıkarılması ve bölgelerin yüksek teknolojili ürün ihracatının artırılması hedefi de önemli rol oynayacak.
Suudi Arabistan, Türkiye’nin ihracatını değer bazında en fazla artırdığı 2. ülke oldu
Yılın ilk yarısında Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ülkeler 9 milyar 452 milyon dolarla Almanya, 6 milyar 80 milyon dolarla ABD, 5 milyar 566 milyon dolarla Birleşik Krallık, 5 milyar 510 milyon dolarla İtalya ve 4 milyar 982 milyon dolarla İspanya oldu. İlk yarıda Türkiye’nin ihracatını değer bazında en fazla artırdığı ülke, 2 milyar 280 milyon dolarla Rusya Federasyonu olarak kayıtlara geçti.
İhracat artışında Rusya Federasyonu’nu, 982 milyon 170 bin dolarla Suudi Arabistan, 574 milyon 657 bin dolarla Ukrayna, 574 milyon 423 bin dolarla Fransa ve 355 milyon 135 bin dolarla Birleşik Arap Emirlikleri takip etti.
Suudi Arabistan’a ilk yarıda en fazla ihracatı 154 milyon 528 bin dolarla halı sektörü yaptı. Halı sektörünü, 112 milyon 987 bin dolarla kimyevi maddeler ve mamulleri, 109 milyon 845 bin dolarla hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri, 87 milyon 896 bin dolarla hazır giyim ve konfeksiyon, 86 milyon 855 bin dolarla makine ve aksamları izledi.
Irak, Türkiye’nin en önemli pazarlarından biri
2023 yılının ilk 6 ayında Türkiye’nin en fazla ihracat gerçekleştirdiği ülkeler arasında Irak beşinci sırada yer aldı. Yılın ilk yarısında Türkiye’den Irak’a toplam 5,6 milyar dolarlık ihracat gerçekleşti.
Rusya ile ihracatta kimyamız tuttu
Batı’nın ambargosu altındaki Rusya, Türkiye’nin en fazla ihracat yaptığı ülkeler sıralamasında 2021’deki 10’unculuktan 2023 yılının ilk 7 ayında 7’nciliğe yükseldi. Kimya sektörü ise bu dönemde Rusya’ya ihracatını %100 artırarak 1 milyar 25 milyon dolarla bu ülkeye en fazla ihracat yapan sektör oldu.
7 ayda Rusya’ya en fazla ihracat yapılan ikinci sektör %162 artışla makine ve aksamları oldu. Bu sektörün Rusya’ya ihracatı söz konusu dönemde 808,2 milyon dolar olarak gerçekleşti. Makine ve aksamları sektörünün Rusya’ya ihracatı 2021 yılının tamamında 481,2 milyon dolar, 2022 yılının tamamında ise 782,5 milyon dolardı.
Rusya’ya en fazla ihracat yapılan üçüncü sektör yaş meyve ve sebzeyken, 4’üncü sektör otomotiv oldu. Bu sektörün Rusya’ya ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre %78,5 artarak, 297 milyon dolardan 530,3 milyon dolara dayandı.
Makine ihracatı 7 ayda 16,1 milyar dolar
Makine imalat sanayi konsolide verilerine göre, yılın 7 ayı sonunda Türkiye’nin serbest bölgeler dâhil toplam makine ihracatı 16,1 milyar dolara ulaştı. Miktar bazında ihracatın %5,8 gerilediği bu dönemde değer bazında artış %11,1 oldu. Rusya’ya ihracatın %157 artarak 1,5 milyar dolara yaklaştığı bu dönemde, Almanya’ya ihracat artışı %11,6, ABD’ye ihracat artışı %15,2 oldu. %19 artışla 2 milyar dolara ulaşan Temmuz ihracatı ardından, son 12 aylık makina ihracatı %15,8 artarak 27,5 milyar dolara yükseldi.
Ağustos ayında döngü kırıldı
Türkiye’nin Ağustos ihracatı geçen yılın aynı ayına göre yüzde 1,6 artışla 21,6 milyar dolar oldu. Ocak-Ağustos dönemindeki 8 aylık ihracat ise 165 milyar dolara ulaştı. Bir süredir önceki yılın aynı dönemine göre bir ay artı, bir ay eksi seyreden ihracat, Temmuzun ardından Ağustos ayında da yükselerek bu döngüyü kırdı. En çok ihracat yapan sektörler sıralamasında otomotiv 2,7 milyar dolarla zirvedeki yerini korudu. Otomotivi 2,6 milyar dolarla kimyevi maddeler, 1,7 milyar dolarla hazır giyim ve konfeksiyon izledi. Kilogram başına birim ihracat değeri ise 2022 yılının aynı ayına göre %10 artışla 1,41 dolara yükseldi.
Kuru incirde ihracat hedefi 300 milyon dolar
Türkiye’nin üretim ve ihracatında dünya lideri olduğu kuru incirde 2023 rekoltesinin 2022 yılı seviyelerinde olacağı öngörüldü. 91 bin ton olan 2022 rekoltesinden bugüne kadar 68 bin 593 ton karşılığı 244 milyon dolarlık ihracat yaptıklarını belirten Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Mehmet Ali Işık, bir önceki sezona göre miktar bazında %7, değer olarak ise %2 artış başarısı gösterdiklerini dile getirdi.
Kuru incir ihracatında ABD lider
Türkiye’den kuru incir ihracatında 2022/23 sezonunda zirvede 39,7 milyon dolarlık tutarla ABD yer aldı. ABD’ye kuru incir 2021/22 sezonunda aynı dönemde 31,9 milyon dolar olmuştu. ABD’ye kuru incir ihracatı %24 artış gösterdi. Kuru incir ihracatında ikinci sırada 28,5 milyon dolarla Fransa yer alırken, Almanya 27,3 milyon dolarlık tutarla üçüncü basamağın sahibi oldu.
